Dw i’n gwybod bod “caught red-handed” yn golygu ‘cael eich dal yn gwneud rhywbeth drwg’, h.y. torri’r gyfraith, ond doedd gen i ddim clem o ble daeth y dywediad yma. Felly, penderfynais i wneud ychydig o ymchwil!

Fel mae’n digwydd, rydyn ni wedi bod yn defnyddio’r dywediad* yma ers canrifoedd! Cafodd “red-handed” ei ddefnyddio gyntaf yn yr Alban ym 1432, yn Neddfau Seneddol* Brenin Iago’r cyntaf. Byddai’n cael ei ddefnyddio’n aml mewn achosion llys* i ddisgrifio troseddwyr a oedd yn cael eu dal â gwaed ar eu dwylo ar ôl lladd rhywun! Efallai na ddylai tarddiad erchyll* y dywediad hwn fy synnu – wedi’r cyfan, pa reswm arall byddai dwylo rhywun yn goch? (heblaw bod rhywun wedi bod yn torri betys wrth gwrs)

Dw i’n teimlo fy mod i’n treulio hanner fy mywyd ar drenau’n ddiweddar, ond dydy hynny ddim yn beth drwg. Wrth aros am drenau, yn enwedig pan maen nhw’n hwyr, bob hyn a hyn, bydd rhywbeth yn dal fy sylw ac yn rhoi ‘blogsbrydoliaeth’ i mi. Mae heddiw yn un o’r dyddiau hynny.  Rhwng y platfformau mae arwydd Saesneg yn ein rhybuddio ni rhag teithio heb docyn. Mae’r arwydd yma wedi dal fy sylw. Mae’n dweud ‘Don’t get caught red-handed!’.

Fodd bynnag, dim ond ym 1819 y cafodd y dywediad “red-handed” ei fathu*, a hynny gan yr hanesydd* a’r nofelydd o’r Alban, Syr Walter Scott, yn ei lyfr Ivanhoe. Gan fod llawer o bobl yn darllen llyfrau Scott, daeth y dywediad “red-handed” yn gyffredin, ac mae’n debyg mai dyna pam rydyn ni’n dal i’w ddefnyddio heddiw.

Felly, oes unrhyw ddywediadau tebyg mewn ieithoedd eraill? Yn Eidaleg, efallai y byddwch chi’n dweud bod rhywun wedi’i ddal “con le mani nel sacco” – ystyr hynny yw ‘â’i ddwylo yn y bag’. Fel y rydych wedi dyfalu efallai, mae’r dywediad yn cyfeirio at ddwyn rhywbeth, sydd ychydig yn llai difrifol na lladd rhywun!